Pojam književnosti...

1. Književnost u širem smislu:

(literatura od reči LITTERA - slovo) podrazumeva sve što postoji kao knjiga (naučne knjige, umetnička dela - pripovetke, romani, drame, pesme)

2. Književnost u užem smislu:

književnost kao vrsta umetnosti (nazivi: umetnost reči, lepa književnost, beletristika, pesništvo, poezija)

Pojam POEZIJA može se, takođe, tumačiti dvojako: u širem smislu - kada podrazumeva sve što pripada umetničkoj književnosti: lirska poezija, epska poezija, dramska poezija i u užem smislu kada se odnosi samo na dela u stihu.

Razlika između naučne književnosti i umetničke ili lepe književnosti je u sledećem: naučna književnost koristi se pojmovima i izražava u činjenicama, deluje samo na svest - obrazuje; lepa književnost se izražava u slikama, deluje na svest, maštu i osećanja - obrazuje i vaspitava.

Književnost kao umetnost

Izražajno sredstvo književnosti kao umetnosti je REČ, pa je nazvana i UMETNOST REČI.

Predmet književnosti je priroda, društvo, odnos ljudi u njemu, čovek i njegove misli i osećanja - STVARNOST.

Književnost kao umetnost polazi od stvarnosti, ali je neprenosiv doslovno, već na osnovu nje stvara novu stvarnost, poznatu kao umetnička stvarnost ili svet književnog dela.

Pesnik iz postojeće stvarnosti uzima ono što mu treba, što je prepoznatljivo i od toga, koristeći imaginaciju (maštu) stvara nešto novo, bogatije, uzvišenije.

Književno delo je neponovljiva slika postojećeg sveta, ali može biti i slika nekog nepostojećeg sveta, koji je moguć i koji će tek doći. Zato i dva sveta u književnom delu: stvarnosni svet i utopijski svet književnog dela.

Umetničko književno delo obuhvata 3 vremenske dimenzije:

1. prošlost

2. sadašnjost i

3. budućnost,

zbog čega je uvek aktuelno i blisko, nezavisno u kom se vremenu čita.



DRUŠTVENA ULOGA KNJIŽEVNOSTI

   
Pisci nalaze teme i građu za svoja dela u sredini u kojoj žive, u društvu i prilikama koje vladaju u njemu. Napisano književno delo namenjeno je ljudima - društvu. Književnost, dakle, polazi od društva i vraća se društvu, delujući na njega pozitivno ili negativno. Književnost deluje tako što je čitalac pod uticajem piščevog odnosa prema društvu, tj. po uticajem njegovih pogleda na svet.

Jedan od značaja književnosti je SAZNAJNI ili OBRAZOVNI. Čitajući dela sa različitom tematikom, čovek proširuje svoje vidike, obogaćuje svoja saznanja o prirodi, o životu i ljudima.

Književnost ima i vlastiti značaj - uči čoveka onome što je dobro i plemenito, omogućava mu da razlikuje hrabrost od kukavičluka, istinu od laži, iskrenost od licemerja i da prihvata ono što čoveka čini istinskim čovekom. Pošto je svako umetničko književno delo građeno na unutrašnjem skladu svih pojedinosti i pošto ima za cilj da kod nas pokrene osećaj lepog i da nam pruži duhovni užitak, to ona ima i ESTETIČKI ZNAČAJ ili ulogu. A to znači da budi u nama smisao za harmoniju, za lepotu izražavanja, za sve što deluje uzvišeno.


NAUKA KNJIŽEVNOSTI

1. Istorija književnosti:
-izučava nastanak i razvoj književnosti po etapama i razdobljima, zadržava se na društvenim prilikama u kojima dela nastaju i koje ih uslovljavaju, prati stvaranje pojedinih pisaca kao predstavnika pojedinih razdoblja.
Postoje opšte i posebne istorije književnosti.

2. Teorija književnosti:
-tumači kako nastaje književno delo, izučava strukturu dela, objašnjavajući podrobno sve elemente koji čine delo onim što ono jeste (tema, fabula, likovi, motivi, vreme i prostor, kompozicija), istražuje jezik i stilska izražajna sredstva - objašnjava ih i definiše, bavi se književnim radovima, vrstama i njihovim karakteristikama.

3. Književna kritika - posrednik je između književnog dela i čitaoca, pomaže mu da bolje shvata delo i uoči njegove umetničke vrednosti. Izučava dakle delo i vrednuje da nastojeći da u njemu uoči sve ono što je dobro i što čini njegove slabsoti. Kritika može biti u vidu studija ili iscrpnih razmatranja i u vidu prikaza (novinska i časopisna kritika). U vrednovanju književnog dela ona se oslanja na teoriju književnosti i estetiku (opšta nauka o umetnostima).


STRUKTURA KNJIŽEVNOG DELA

Uključuje veći broj pojmova bez kojih nije moguće razmatranje jednog književnog dela.

1. TEMA - probelm o kome se piše (može biti događaj, predmet, ljudska sudbina), sadržana je u naslovu, a preuzeta iz društvene stvarnosti. Tema treba da bude aktuelna, zanimljiva i originalna.

2. TEMATIKA - veći broj tema u nekom delu, naročito u romanu ili nekom spevu.

3. MOTIV - manja jedinica od teme, više motiva u svakom delu zbog čega se i govori o motivskoj strukturi dela. Motiv može da bude vezan za opis, događaj, osećanje, ideju, neki predmet. Postoje statički i dinamički motivi, trenutni i lutajući ili večni motivi.

4. FABULA - prisutna kod epskih i dramskih dela, obuhvata radnju i nju čini niz događaja uzročno posledično povezanih. Ona je povezana dinamičkim motivima.

5. SADRŽINA - sve pojedinosti sadržane u jednom delu (opis, tema, događaji, situacije, monolog, dijalog, likovi).

6. IDEJA - opšta misao u delu ili pogled na svet koji izvire iz dela, poruka dela. Postoji piščeva ideja i čitaočeva ideja, koje se mogu sagalsiti, a i ne moraju.

7. OPIS, DESKRIPCIJA ili PEJZAŽ - slikovito prikazivanje prirode ili izgleda junaka. Opis može biti sledeći:
a) opis spoljašnjeg prostora - eksterijer
b) opis unutrašnjeg prostora - enterijer
v) spoljašnji opis junaka - portret


LIK

Lik je nosilac radnje, događaja, stanja i ideje u epskom i dramskom delu. Lik u delu mora biti konkretan, jer deluje u konkretnim situacijama. Konkretnim ga čine određene karakteristike, spoljašnje i unutrašnje. Zahvaljujući tim pojedinostima koje se sklapaju u slike, lik postaje individualizovan - nosilac je osobina koje su svojstvene samo njemu. Međutim, lik je nosilac i nekih opštih karakteristika društva, sloja ili profesije kojoj pripada. Lik je, prema tome, i predstavnik društva - TIP. Jedan lik čini:
a) portret
b) karakter
Portret može da utiče na socijalno poreklo junaka i vreme u kome živi, ali može biti i u funkciji unutrašnjih stanja ili raspoloženja.
Karakter podrazumeva sva unutrašnja svojstva junaka, bilo da su pozitivna ili negativna. Karakter se u delu može saznati:
-iz komentara pisca
-iz postupaka lika
-iz dijaloga/razgovora sa drugim ljudima
-iz pričanja drugih o njemu i njihovog odnosa prema njemu
-iz monologa
-iz unutrašnjeg monologa (tok svesti)
Prema ulozi u delu likovi mogu biti galvni i sporedni. Sporedni likovi su vrlo važni za otkrivanje smisla dela i bolje upoznavanje glavnog lika.
Postupci likova moraju biti motivisani - mehanizam motivacije mora da postoji, to jest sve mora biti ubedljivo i s razlogom učinjeno (jedno mora da proističe iz drugog)

Sadržina i forma čine jedinstvo. Forma podrazumeva oblikovanje i način ispoljavanja sadržine (kompozicija je oblik u kome je dato delo, jezik i sva izražajna sredstva)

Portret upućuje na socijalno poreklo, upućuje na unutrašnje stanje.

Karakteristike - niz spoljašnjih i unutrašnjih pojedinosti kojima je doređen jedan lik.

Prototip - pojedinac koji služi kao model ili uzor u građenju lika, preuzet iz stvarnog života.

Misao u književnom delu javlja se kao lično iskustvo pisca ili pak kao kolektivno iskustvo i često je u formi sažetog razmišljanja (sinteze) ili poslovice.
 

Ideja književnog dela izvire iz postupaka likova, iz dijaloga i monologa i pretstavlja opšti smsiao dela ili pogled pisca na delo. Ona je rezultat prelamanja mnogih gledišta i iskustava likova i misli u delu.

Pored opšteg smisla književnog dela ili glavne ideje postoje drugi smislovi koji izviru iz pojedinih delova ili celina. U analizi se može ići od pojedinačnih smislova ka opštem, ili obrnuto.