Standardni jezik...

Standardni jezik drukčije se obeležava i kao normativni ili književni jezik. To je jezik koji se koristi u književnosti, naučni, u administraciji i školi, u svakodnevnoj komunikaciji (porodica, trgovina, saobraćaj). Obuhvata govornu i pisanu reč, a podrazumeva jezički sistem koji je određen normama i pravilima.

Standardni jezik može se podeliti na jezik izvan književnog dela i jezik u književnom delu.

Jezik izvan književnog dela, prema svojoj primeni, može biti:

1. razgovorni (svakodnevni) jezik - koristi se u školi, u trgovini, na radnom mestu, u porodici. Oosbine: dijalog, određen je zanimanjem i psihološkim trenutkom, nedorečen je i pun obrta, sugestivan (prati ga mimika, gest).

2. naučni jezik. Osobine: složenost i raznolikost, ostavruje se u definicijama i zaključcima, naglašena tačnost i stručna terminologija.

3. administrativni (poslovni) jezik. Osobine: jasnoća, stereotipnost, jednoznačna upotreba reči, suvoparnost.

4. publicistički (novinarski i žurnalistički) jezik. On se može podeliti na jezik novina, radija i televizije. Odlikuje ga jasnoća i veća sloboda u upotrebi reči. U sebi nosi ponekad i elemente književno umetničkog dela.

JEZIK U KNJIŽEVNOM DELU

To je PESNIČKI jezik, jer se ostvaruje u pesništvu (lirika, proza, drama).

Pošto pored kolektivne funkcije ima i umetničku funkciju koja se ostvaruje u delima lepe književnosti - naziva se još i umetnički ili poetski jezik.

U književnom delu jezik se preobražava. Zahvaljujući slobodi pisca da bira i da na sebi svojstven način raspoređuje reči, on dobija nova značenja, neočekivana. Tako se vrši oneobičavanje predmeta u književnom delu.

Jezik u književnom delu postaje jezik lepote, jer pisac ide za zvukom, ritmom, slikom i nekim skrivenim značenjima.

Osnovni smisao jezika u književnom delu je da na konkretan i slikovit način izrazi čulni doživljaj sveta, duhovna stanja u biću i njegov pogled na svet.

OSOBINE UMETNIČKOG JEZIKA

1. slikovitost (konkretnost)

2. emocionalnost (osećajnost)

3. skladnost (harmoničnost)

4. figurativnost

OSOBINE STANDARDNOG JEZIKA

1. čistota

2. pravilnost

3. jasnoća

NESTANDARDNI JEZIČKI ELEMENTI I NJIHOVA FUNKCIJA U KNJIŽEVNOM UMETNIČKOM JEZIKU

Često, u književnim delima, nailazimo na nestandardne jezičke elemente (reči, oblici, rečenice). Ovi elementi upotrebljavaju se sa namerom da se istakne ili oboji sredina, vreme ili socijalno poreklo junaka. Tako nailazimo na razne dijalektizme (dijalekatske osobine nekih reči), arhaizme (zastarele reči), provincijalizme (lokalizme), varvarizme (tuđice, strane reči), kao i na neologizme (novokomponovane reči). Svi ovi vidovi nestandardnog jezika - pored funkcije da podsete na vreme ili ambijent i imaju i druga stilska obeležja, sve u zavisnoti šta se želi postići (patetika, ironija).

Arhaizmi

gospoži - gospođi

zdanije - zdanje

ženik - mladoženja

živopisac - umetnik

pečal - tužno raspoloženje

Neologizmi

Geneks

Tehnopromet

Impeks

šaren - razdanci - svitanje

osvanak - svitanje

bela ljiljanka - ljiljan

tvojem -

skapao -

koštanik - skelet

RASLOJAVANJE JEZIKA - JEZIK, DIJALEKAT I SOCIJALEKAT

Jezik je temeljno obeležje ljudskog bića. On određuje čoveka na grupnom ili socijološkom planu i na individualnom planu. Zato i kažemo da je jezik društvena pojava (vezan je za postojanje društva) ali i da je psihička pojava (izražava umni i duševni život čoveka).
Jezik nastaje, traje i menja se uporedo sa iskustvom i svešću čoveka.

Jezik nikada nije kompaktna i stalna celina, već se raslojava u specifične oblike i govore koji se mogu smatrati podjezicima ili varijatetima.

Raslojavanje jezika ide u više pravaca, zbog čega i postoje:

1. teritorijalno raslojavanje (na dijalekte)

2. socijalno raslojavanje (socijalekti)

3. funkcionalno raslojavanje (funkcionalni stilovi)

Teritorijalno raslojavanje jednog jezika pokazuje da je jezik zbir dijalekata, da je on ustvari celina nadređena njima, kao i to da između njih postoji veća ili manja razumljivost, što zavisi od blizine ili udaljenosti jednog kraja od drugog.

Socijalno raslojavanje vezano je za društvene kategorije, pa zato i govorimo o socijalektima. Socijalekti su dakle tipovi govora pojedinih grupa koje su određene obrazovanjem, profesijom, društvenim položajem, polom i uzrastom. Unutar socijalekata razlikujemo žargon, argo jezik ili slenk.

Žargon preterana upotreba stručne terminologije ili skup jezičkih sredstava karakterističnih za neku grupu (jezik političara, lekara, pravnika).

U bliskoj vezi sa žargonom je i jezik zatvorenih grupa (narkomani, džeparoši, kockari), a što se obeležava kao argo jezik ili slenk.

društvo - jezik

grupa - dijalekat

pojedinac - idiolekat

grupa - dijalekat - žargon - argo (slenk)

Idealekat je lični jezik sa svim svojim obeležjima govora pojedinca.

DIJALEKTI I NAREČJA

Srpskohrvatski jezik, kao i svaki drugi, nije jedinstven već se unutar njega vrše raslojavanja koja idu u više pravaca, jedna od tih crta teritorijalnog raslojavanja upućuje na postojanje dijalekta.

Dijalekat je govor jednog kraja sa osobinama drukčijim od govora kraja istog jezika. Srpskohrvatski jezik ima 3 dijalekta:

1. štokavski (Srbija, BIH, Crna Gora, Vojvodina)

2. kajkavski (Hrvatsko Zagorje, Varaždin, Bjelovar, Međumurje)

3. čakavski (jedan deo Istre, severno primorje, ostrva), 

a naziv su dobili po odnosno uticajnoj zamenici ŠTO, KAJ, ČA. I dijalekat nije jedinstven i on trpi raslojavanja, zbog čega se unutar njega javljaju govorne razlike koje obeležavamo kao narečja. Štokavski dijalekt ima 3 narečja:

1. ekavkso

2. ijekavsko

3. iakvsko, 

a sve u zavisnosti od toga koji se glas izgovara mesto nekadašnjeg glasa JAT (e, ije (je), i).

vetar - vijetar - vitar

seno - sijeno - sino

izmenjivalo - izmjenjivalo - izminivalo

Ekavski se govori u najvećem delu Srbije i Vojvodine. Ijekavski se govori u najvećem delu Hrvatske, u većem delu BIH, u Crnoj Gori, Boki Kotorskoj i južnoj Dalmaciji. Ikavski se govori u zapadnoj BIH, severozapadnoj Dalmaciji, u delovima Slavonije, u Bačkoj i zapadnoj Baranji.

Za osnovu srpskohrvatskog književnog ili standardnog jezika uzet je, kao najrasprostranjeniji štokavski dijalekat i to ijekavsko narečje - hercegovački govor (Bečki dogovor 1850). Kasnije u književni jezik uvedena je i ekavska varijanta s obzirom da se ovim izgovorom služi veliki broj ljudi na jednom velikom prostoru. Za osnovu ove varijante uzet je šumadijski govor kao najrasprostranjeniji u izgovoru i gramatičkim oblicima.