Racionalizam, prosvetiteljstvo i sentimentalizam...

-javlja se u 18 veku u Engleskoj

-RATIO - razum (latinska reč)

-isticanje i naglašavanje moći i snage čovekovog razuma

-usmerenost protiv crkve, njenog učenja i sujeverja

-sve što ne podleže razumu i proveri u praksi predstavlja laž i obmanu

-razum treba prosvetiti, obogatiti znanjem

-kult knjige i škole

-pojava racionalizma u Francuskoj pod nazivom PROSVETITELJSTVO

-PROSVETITELJI - učeni ljudi koji su se zalagali za prosvećenje uma

-stvaranje ENCIKLOPEDIJE (enciklopedija: pregled ljudskog znanja iz svih naučnih oblasti)

-ENCIKLOPEDISTI: ljudi koji su radili na enciklopediji i koji su posedovali znanja iz više oblasti (Deni Didro, Žan Žak Ruso, Volter)

-cilj prosvetiteljstva: stvaranje slobodnog pojedinca, prirodnog čoveka

-ustajanje protiv prisila i ugnjetavanja i zalaganje za versku toleranciju među ljudima

PROSVETITELJSTVO KOD NAS

-prosvetiteljstvo se prvo javlja u krajevima pod austrougraskom vlašću

-reforme u duhu racionalizma prihvataju i sprovode Marija Terezija i sin Josif, mada one stižu i iz Rusije

-Srbi u Vojvodini dobijaju autonomiju školstva i crkve

-otvaraju se osnovne škole, zatim prva srpska gimnazija (1791) i bogoslovija u Karlovcima (1794)

-dolaze prvi učitelji iz Rusije i donose knjige

-začetnici prosvetiteljstva kod Srba: Kiprije Račanin (prvi Bukvar), Jerotije Račanin (prvi putopis kod Srba), Zaharije Stefanović Orfelin (prvi časopis za pouku), Gavril Stefanović Venclović (poezija) i Dositej Obradović (najznačajniji predstavnik srpskog prosvetiteljstva)

SENTIMENTALIZAM

-javlja se pri završetku prosvetiteljske epohe i na početku romantizma, zbog čega često i naziv PREDROMANTIZAM

-nastao u Engleskoj, nasuprot razumu, ističe osećanja (srce, dušu)

-javlja se u prozi u formi pisanja, dnevnika i intimnih ispovesti - iz njih zrači "osećajna duša" koja zna da shvata i pati

-pun je dirljivih ternutaka, uzdaha, suza i saučestvovanja sa onima koji pate

-naglašavanje vrlina, čednosti, lepote duše, prijateljstva i srećne porodice

Poznata dela: "Manon Lesko" od Prevola, "Jadi mladog Vertera" od Getea, "Nova Elioza" od Rusoa, "Usamljeni junoša" od Milovana Vidakovića.